Zədələrdən əziyyət və pul çatışmazlığı: Top 100 ulduzlarından uzaq tennisçilərin ikili cəzası
Zədələrdən əziyyət və pul çatışmazlığı: Top 100 ulduzlarından uzaq tennisçilərin ikili cəzası
Hər bir fərdi sahibkar kimi, tennisçi də gəlir əldə etmək ümidi ilə yalnız özünə güvənə bilər. Komanda idmançısından fərqli olaraq, tennisçi aylıq sabit maaş almır və buna görə də maliyyə təhlükəsizliyi xeyli zəifdir.
Zədə halında, idman inkişafının dayanması və sağalma sualı ilə yanaşı, böyük iqtisadi problem də ortaya çıxır. Bu, Top 50-də olan bir tennisçi üçün o qədər də ciddi fəsad törətməyə bilər, çünki o, sponsorlarına və müəyyən maliyyə ehtiyatına arxalana bilər. Amma Top 100-dən kənarda olan oyunçular üçün nəticələr tamamilə fərqlidir.
Maliyyə təsirinə əlavə olaraq, zədə oyunçunun mənəviyyatına da ağır təsir göstərə bilər. Xüsusilə də gəlir zəmanəti olmayan oyunçu üçün bu, karyerasını və qəbul etdiyi riskləri sual altına qoya bilər.
ZƏDƏNİN DOĞURDUĞU ÇOXSAYLI PROBLEMLƏR
Zədə zamanı vaxtı necə keçirmək olar? Sağaldıqdan sonra qayıdışı asanlaşdırmaq üçün formanı necə qorumaq lazımdır? Bədən 100% əvvəlki vəziyyətinə qayıdacaqmı? Qarşıdakı altı ayda heç bir gəlir gözlənilmədiyi halda maliyyə cəhətdən necə ayaqda qalmaq olar?
Xüsusilə Top 100-dən, daha da çox Top 200-dən kənarda olan oyunçu bu sualları özünə tez-tez verir, maliyyə tərəfi isə ən kritik məqamlardan biridir. Böyük Dəbilqələrin əsas çəkilişində oynamadığı üçün (ən çox gəlir gətirən turnirlər), çox baha başa gələn bir mövsümün maliyyələşdirilməsi onun üçün əsas problemdir.
Bu problemə cavab olaraq, ATP 2023‑cü ilin sonunda “Baseline” adlı proqramı işə saldı. Məqsəd – Top 250-dəki oyunçulara minimum gəlir təmin edərək onlara müəyyən büdcə təhlükəsizliyi verməkdir. Zədə halında onlar maliyyə baxımından qorunacaqlar. “L’Équipe” qəzetinin izahına görə, bu proqram çərçivəsində bir mövsümdə zədə səbəbindən 9‑dan az ATP və ya Çallencer turnirində iştirak edən oyunçu Top 100‑dədirsə 200 000 dollar, 101–175‑ci yerlər arasındadırsa 100 000 dollar, 176–250‑ci yerlər arasındadırsa 50 000 dollar alacaq.
Lakin peşəkar turda zədələrin sayı artır və oyunçular bədənləri üçün getdikcə daha ağır, fiziki cəhətdən isə həddindən artıq tələbkar olan oyun şəraitini ittiham edirlər. Topların və kortların sürəti ən çox tənqid olunan məqamlardandır. Son illərdə oyunun ümumi şəkildə ləngiməsi tələbləri artırır və fiziki baxımdan getdikcə daha böyük sınaq yaradır.
ZƏDƏLƏRƏ VƏ MƏYUSLUĞA QARŞI MÜBARİZƏ, JOHN MILLMAN NÜMUNƏSİ
Passiyasından yaşaya bilmək və oynaya bilmək üçün qurbanlar vermək zəruri olur və bir çox oyunçu bunu çəkinmədən edir. Təəssüf ki, bu qurbanlar bəzi oyunçular üçün ağır nəticələrə səbəb olub.
ABC mediasına verdiyi müsahibədə keçmiş 33‑cü raket John Millman 2014‑cü ildə çiyin əməliyyatından sonra karyerasını sual altına aldığını demişdi. Həmin əməliyyat onu 11 ay kortlardan uzaq saxlamışdı.
Halbuki o, 2013‑cü ildə Top 100-ün astanasında idi və bu zədə onun qısamüddətli ümidlərini yerlə yeksan etmişdi. O, belə demişdi: «Bu cür zədələrdə hər şeyi yenidən başlamaq lazım gəlir. Çətindir. Maliyyə baxımından çətindir. Fiziki cəhətdən çətindir. Mental olaraq çətindir. Amma yenə də edirsən. Reabilitasiyada bütün bu mərhələlərdən keçirsən, Top 100 kimi bir şey üçün bütün bunları edirsən (qayıtdıqdan sonra ora daxil olmağı bacardı). Hər şey bir az daha qiymətli olur». Maliyyə tərəfinə gəlincə, avstraliyalı zədə müddətində adi bir insan kimi ofisdə, öz sözləri ilə desək, «9-dan 5‑ə qədər» işləmişdi.
«Başımda məqsəd Top 100 idi. Bu rəqəm məni xoşbəxt edirdi»
2019‑cu ildə ATP‑yə verdiyi müsahibədə Millman karyerasında yaşadığı zədələri belə xülasə etmişdi: «Çiyinimdən iki, qasıq nahiyəmdən isə bir əməliyyat keçirmişəm. Yürüşüm xeyli xaotik olub. İlk əməliyyatım 18 yaşımda çiyinimdən idi. Buna baxmayaraq, qazanmaya, uğura olan susuzluğum həmişə var idi.
Sonrakı zədəm karyeram üçün həlledici oldu. Özümü yaxşı reytinqdə hiss edirdim, səhv etmirəmsə 130‑cu yerlər ətrafında idim və həqiqətən növbəti addımı ata biləcək səviyyədə olduğuma inanırdım.
Başımda məqsəd Top 100 idi. Bu rəqəm məni xoşbəxt edirdi. Məqsədə bu qədər yaxın olanda bu ağır çiyin əməliyyatı ilə üzləşmək və hər şeyə sıfırdan başlamağa məcbur olmaq… Qayıdanda ABŞ turuna çıxdım (2014‑cü ilin sentyabrında), yaxşı nəticələr qazandım və bədənimə olan inamımı bərpa etdim, bu isə mənim yenidən dirçəlişimi başladı. Bir ildən az müddətdə demək olar ki, heç nədən Top 100‑ə qədər yüksəldim».
Zədələr qarşısında nisbi yanaşma – mental davamlılıq üçün çıxış yolu
Bu çətin zədələrlə üzləşərkən, Millman nisbi yanaşma seçib müsbət qalmağa çalışdı: «Asan olmadı, amma bilirsiniz, gündəlik həyatda bir çox insan mənimkindən daha çətin problemlərlə qarşılaşır. Belə anlarda ətrafında səni dəstəkləyən insanlar olması çox vacibdir. Geri baxanda görürəm ki, bütün bunlara dəyərmiş».
Bu dözümlülük ona 2018‑ci ildə karyerasının ən yaxşı göstəricisi olan 33‑cü yerə qədər qalxmağa imkan verdi. Həmin il o, US Open‑də dörddəbir finala qədər irəliləmiş, yolda isə Roger Federeri məğlub etmişdi. Zədələrdən ciddi şəkildə sarsılan karyerasına baxmayaraq, Millman bədənindən maksimumu çıxarmağı bacardı. Buna rəğmən, orqanizmini tükəndirdiyi üçün 2024‑cü il Avstraliya Açıqda karyerasını bitirməyə məcbur qaldı.
Tennisə olan ehtiras və qələbə aclığı bəzən sağlamlığı bir kənara qoyacaq dərəcədə güclü motivasiya amili ola bilər. Oyunçular çox gənc yaşlarından bu idmana həsr olunublar, bu da bəzən uğursuzluğu qəbul etməyi daha da çətinləşdirir.
ZƏDƏ, ŞÜBHƏ VƏ YENİDƏN DOĞULUŞ: RYAN PENISTON‑UN TƏDRİCİ QAYIDIŞI
Zədələr mövsümün istənilən anında baş verə bilər. Onlar yaxşı seriyaları yarımçıq kəsib, sonra oyunçunun beynində şübhə toxumları səpə bilər. Sağaldıqdan sonra heç vaxt əvvəlki səviyyəyə qayıdıb‑qayıtmayacağını bilmək olmur.
Hazırda dünyanın 194‑cü raketi olan Ryan Peniston, Britaniya Tennis Federasiyası – Lawn Tennis Association üçün verdiyi müsahibədə, 2024‑cü ilin fevralında Manamada (o vaxt 204‑cü idi) keçirdiyi topuq zədəsindən danışıb. Bu zədə onu 3 ay kortlardan uzaq saxlayıb.
«Yenidən oynamaq istəyirdim, çətin dövr idi»
«Topuğumda iki bağ qopmuşdu, buna görə əməliyyat qaçılmaz idi. Aydın məsələdir ki, yenidən oynamaq, daim kortda olmaq istəyirdim, bu çətin dövr idi. Əvvəlcə əməliyyat oldu, sonra iki həftəlik sağalma prosesi getdi. Ardınca hər şeyi tədricən etmək lazım idi: ayağımın üstünə düşmək, hərəkət amplitudasını bərpa etmək, sonra isə yavaş‑yavaş korta qayıtmaq.
Həkim real yanaşırdı, mənə bunun 12 həftə çəkəcəyini deyirdi. Təqvimə baxdım və səhv etmirəmsə, 13‑cü həftə Roland‑Garrosun təsnifat mərhələsinə düşürdü. Onda məşqçimlə birgə belə dedik: “Niyə də olmasın, ora hədəf qoyaq!”. İki həftə heç nə etmədikdən sonra bir həftə idman zalına getdim. Yenidən hərəkət etməyə başlamaq, bir az işləmək bədən üçün həqiqətən faydalıdır. Məqsəd itirdiyim əzələ kütləsini bərpa etmək idi, çünki uzun müddət otura‑otura praktiki olaraq heç nə etməmişdim».
Zədə öncəsi səviyyəni yenidən tapmağın çətinliyi
Bu mərhələdə Peniston hədəfinə çatmağı bacardı: britaniyalı Roland‑Garrosun təsnifatında iştirak etdi, amma təəssüf ki, elə ilk turda uduzdu. Sonra iyun ayında Böyük Britaniyada keçirilən, çox sevdiyi mövsüm olan ot örtüklü turnirlərə qatıldı, lakin beş oyundan cəmi bir qələbə qazandı. Daha da pisi, iki oyunu ard‑arda qazanmaq üçün avqusta qədər gözləməli oldu.
Penistonun həqiqi mənada qələbə yoluna qayıtması noyabrda baş verdi: əvvəlcə Heraklion Future turnirində çempion oldu, ardınca Monastirdə bu kateqoriyada daha bir titul qazandı. Zədə oyunçunu kortlardan formal olaraq müəyyən müddətə uzaqlaşdıra bilər, amma əslində zədədən öncəki oyun səviyyəsinə qayıtmaq üçün bundan qat‑qat çox səbr lazımdır.
Bundan əlavə, sağalma dövründə oyunçular heç bir turnirdə iştirak etmədikləri üçün reytinqdə yerlərini itirirlər. 2024‑cü il ərzində Peniston reytinqdə 596‑cı yerə qədər gerilədi.
Qoruyucu reytinqin təmin etdiyi təhlükəsizlik
Xoşbəxtlikdən, zədə səbəbindən azı 6 ay turdan uzaq qalan oyunçular müəyyən təhlükəsizlikdən yararlana bilirlər. “Qoruyucu reytinq” sistemi sayəsində bu oyunçular qayıtdıqdan sonra turnirlərə zədə sonrası ilk üç ayın orta reytinqinə uyğun hesablanan sıralama ilə yazıla bilirlər. Beləliklə, əvvəl oynadıqları səviyyədəki turnirlərə qayıtmaq imkanı əldə edirlər. Lakin bu qoruyucu reytinqdən istifadə şərtləri sərtdir və təsiri məhduddur.
Bu hüquqdan yararlanmaq üçün zədəyə görə azı 6 ay kənarda qalmağı sübut etmək lazımdır. Qoruyucu reytinq daha sonra yalnız doqquz turnir üçün və ilk dəfə istifadə edildiyi turnirdən etibarən maksimum doqquz aylıq müddət ərzində tətbiq oluna bilər.
DONALDSON: ZƏDƏLƏR BİR İSTEDADİ HƏR ŞEYDƏN İMTİNA ETMƏYƏ MƏCBUR EDƏNDƏ
Təəssüf ki, elə zədələr var ki, bəziləri onlardan heç vaxt tam bərpa ola bilmir. 2018‑ci ildə cəmi 22 yaşında dünyanın 48‑ci raketi olan Jared Donaldsonın qarşısında parlaq karyera açılmışdı. Amerikalı 2017‑ci ildə Next Gen ATP Finals‑da Alexander Zverev, Daniil Medvedev, Andrey Rublev və Karen Xaçanov kimi adlarla yanaşı iştirak etmişdi.
Lakin 2019 və 2020‑ci illərdə keçirdiyi iki diz əməliyyatı ona qoyulan bütün ümidləri puça çıxardı: Donaldson son peşəkar oyununu 2019‑cu ildə Mayamidə oynadı və bir daha qayıtmadı. 2017‑ci ildə Sinsinnatinin dörddəbir finalçısı olan tennisçi 2021‑ci ildə universitetə daxil oldu və peşəkar tennisdən uzaqlaşdı.
«Artıq fiziki olaraq buna qadir deyildim»
Keçmiş oyunçu Noah Rubinin çəkdiyi “Behind the Racquet” sənədli filmində o, zədəsindən belə danışıb: «Təxminən üç il ərzində daima ağrı çəkirdim. Daha faydalı ola biləcək başqa bir çıxış yolu tapmağa o qədər ümidsiz idim ki, karyeramı bitirmək və təhsilə qayıtmaq seçimi demək olar ki, mənə yüngüllük gətirdi. Bu, elə də çətin deyildi, çünki həmişə elə hiss etmişəm ki, sanki seçimim yox idi. Sanki bacarıqsızlıqdan və ya istəksizlikdən deyil, məcburiyyətdən dayanmışam.
Sadəcə olaraq artıq fiziki cəhətdən buna qadir deyildim.
Məni həqiqətən sarsıdan məqam o oldu ki, universitetə gedəndə kömək istəməli oldum. Həmişə çox yaxşı olmuşam. Kömək istəmək qəribə hiss idi. Keçid prosesinin ən çətin hissəsi bu idi, amma heç vaxt bunu həqiqətən kədərləndirici saymamışam. Həyat həmişə istədiyiniz kimi getmir və buna uyğunlaşmaq lazımdır.
«Peşəkar tennisdən uzaqlaşmaq: həqiqi bir yüngüllük»
Düzünü desəm, tennisdən uzaqlaşmaq mənə yüngüllük gətirdi. Yadımdadır, ikinci əməliyyatımın ərəfəsində telefonla danışdığım biri mənə təxminən belə demişdi ki, əgər bu dəfə də alınmasa, dayanıb təhsilə qayıtmaq lazımdır. Bu söhbət mənim üçün bir növ rahatlıq oldu, çünki artıq reabilitasiyanı və onun tələb etdiklərini düşünməyə başlamışdım.
Əvvəlki həyatımı təsəvvür etməkdə çətinlik çəkirəm. 27 yaşımda olub universitetdə son ilimi oxumaq, əlbəttə, birinci seçimim deyil. Amma Pensilvaniya Universitetinə sonsuz dərəcədə minnətdar olacağam. Dərsləri sevirəm. Tennisdə sadəcə hər gün bir az da irəliləmək istəyirdim.
Düşünürəm ki, peşə həyatı üçün əsas odur ki, insan daim daha çox öyrənmək istəsin. Mən tenisin özünü sevmirdim. Mən rəqabəti və həqiqətən çətin bir şeyin ardınca getməyi sevirdim. Darıxdığım şey də məhz budur. Tennisdən götürdüyüm və həqiqətən sevdiyim budur», – deyə o, 2024‑cü ildə Tennis World USA tərəfindən yayımlanan açıqlamasında bildirmişdi.
ZƏRİF ARZULAR VƏ GÖRÜNMƏYƏN MÜBARİZƏLƏR ARASINDA
Millmandan Donaldsona, Peniston vasitəsilə – hər bir peşəkar tennisçinin yolu unikaldır və göstərir ki, hər şey bir andan o biri ana, həm müsbət, həm də mənfi yöndə dəyişə bilər. Aşağı səviyyədə çıxış edən oyunçuların yaşadığı qeyri‑stabil durum peşəkar tennis idarəçiləri üçün həllini gözləyən əsas problemlərdən biri olaraq qalır.
Zədələr tez‑tez idmanın sadəcə təsadüfi halı kimi qavranılsa da, peşəkar tennisdə tamamilə başqa məna kəsb edir. Onlar sadəcə müvəqqəti yarış fasiləsi deyil: psixoloji tarazlığı sarsıdır, idman ambisiyalarını ləngidir və hər şeydən önəmli – şəxsi uğurun bütün maliyyə sabitliyini şərtləndirdiyi bir sistemin kövrəkliyini üzə çıxarır.
Ehtirasla qurbanlıq arasında tennis son dərəcə tələbkar bir idman olaraq qalır; elə kiçik bir zədə belə hər şeyi sual altına qoya, amma eyni zamanda təslim olmaq istəməyənlərin daxili gücünü üzə çıxara bilər.
ATP‑nin Baseline proqramı kimi təşəbbüslər oyunçular üçün daha çox təhlükəsizlik istiqamətində əhəmiyyətli addım olsa da, onlar işıqlardan uzaqda qalan, geri dönmək, yenidən oynamaq və sadəcə xəyallarına inanmağa davam etmək üçün mübarizə aparan yüzlərlə oyunçunun gündəlik reallığını silə bilməz.
Zədələrdən əziyyət və pul çatışmazlığı: Top 100 ulduzlarından uzaq tennisçilərin ikili cəzası 
Tennis, Səudiyyə Ərəbistanının yeni oyun meydanı 
Geyim savaşı: tennis biznesinə geyim müqavilələri necə hakim olur 
Müharibənin Ukrayna tennisinə təsiri: maliyyə yardımları, fondlar, orqanlar və hər cür problemlər