Tennisi parçalayaн paradoks: yorğun oyunçular, dolu təqvim və sürətlə çoxalan şou-matçlar
İllərdir tennisçilər amansız templə işləyən, nəfəs verməyən mövsümdən şikayət etsələr də, dekabrda təşkil olunan nümunəvi şou-matçların sayı heç vaxt indiki qədər çox olmayıb.
Yorğunluqdan gileylər, altirəqəmli qonorarlar və müxtəlif aktorlar tərəfindən maliyyələşdirilən tədbirlərin çoxalması arasında, mövsümlərarası dövr sürətlə böyüyən paralel bazara çevrilib. Bu sistemdə tennis öz ziddiyyətlərini tam çılpaqlığı ilə ortaya qoyur.
TƏQVİM PARADOKSU: TALELƏRİ YORĞUN, AMMA HƏMİŞƏ KORTDA OLAN OYUNÇULAR
Artıq on ildən çoxdur ki, sıx təqvim tennis aləminin ən çox təkrarlanan şikayətlərindən birinə çevrilib. Top 10 ulduzları da, Top 100 oyunçuları da eyni fikri yorulmadan təkrarlayırlar: mövsüm çox uzundur, bərpa üçün vaxt kifayət etmir və bədənlər heç vaxt indiki qədər tez sıradan çıxmayıb.
“Mövsüm təqvimi ilə bağlı ATP nəsə etməlidir”, – deyə Karlos Alkaras mövsüm ərzində etiraz etmiş, sonra da əlavə etmişdi: “Həqiqətən nə məşq, nə də istirahət üçün vaxt ayıra bildiyimiz dövrlər var.”
Qadınlarda dünya iki nömrəsi İqa Şvyontek vəziyyəti ən çox tənqid edənlərdən biridir: “Təqvimə baxanda düşünürəm ki, biz həddindən artıq çox oynayırıq. Təqvim dəlilikdir. Çox tələbkardır və çətindir.”
Uzadılan Masters 1000 və WTA 1000 turnirləri – dolu təqvimin əsas səbəbi
Buna baxmayaraq, bir paradoks ortaya çıxır: bu təkrarlanan şikayətlərə rəğmən, oyunçular heç vaxt indiki qədər ard-arda matç oynamayıblar – üstəlik rəsmi turnirlərdən kənarda da.
ATP/WTA mövsümü yanvarın əvvəlindən noyabrın ortalarına qədər, yəni təxminən on bir ay davam edir. Dörd-altı həftə çəkməli olan intersezon (mövsümlərarası dövr) oyunçulara zədələrini sağaltmaq, bərpa olmaq, fiziki cəhətdən güclənmək, həm də növbəti il üçün oyunlarının müəyyən cəhətləri üzərində işləmək imkanı verməlidir.
Əslində isə, bu fasilə dövrü əsasən nümunəvi şou-matçlar səbəbilə tədricən yoxa çıxır. Oyunçular ilboyu olduğu kimi yenə də bir neçə səfərə çıxırlar, amma bu dəfə cəmi bir neçə günlük yarış üçün; bu da istirahət vaxtlarını qaçılmaz olaraq azaldır.
Masters 1000 və WTA 1000 turnirlərinin on iki günə uzadılması da təqvimin doymasını daha da gücləndirib. Madrid, Roma, Monreal/Toronto, Sinsinnati və ya Şanxay artıq demək olar ki, Şlem turniri kimi işləyir: oyunçular uzun müddət eyni yerdə qalır və təxminən iki həftə ərzində yüksək intensivlikdə yarışırlar.
Qadınlar kişilərdən daha yaxşı vəziyyətdədir?
ATP turunda Monte-Karlo oyunçuların buraxa bildiyi yeganə iri turnirdir: digər səkkiz Masters 1000 mütləq oynanmalıdır, əks halda maliyyə cəzası riski var – məsələn, turnirdən imtina halında ilsonu bonusunun 25%-nin kəsilməsi.
Qadınlar isə bir qədər daha sərbəstdir: Roma, Monreal/Toronto, Sinsinnati məcburi deyil, eynilə bir həftəlik keçirilən Doha və Dubay turnirləri kimi.
Lakin ümumi mənzərə hər iki tur üçün eynidir: turnirlər arasında fasilələr itib-batır, oyunçular bəzən evdən bir ay uzaqda qalırlar (martda İndian-Uels – Mayami, mayda Madrid – Roma, avqustda Monreal/Toronto – Sinsinnati ardıcıllığı) və orada çox məşq edib axırda cəmi bir neçə matç oynayırlar.
Daha az matç, amma qat-qat fiziki tennis
Paradoks ondadır ki, indiki kişilər keçmişdə, məsələn, 90-cı illərdə Tomas Muster və ya Yevgeni Kafelnikovun dövründəki qədər matç oynamırlar. Muster, məsələn, 1995-ci ildə (12 titul qazandığı il) 104 matç oynamışdı; Kafelnikov isə 1995 və 1996-cı illərdə 105, 2000-ci ildə isə 101 matça çıxmışdı.
Buna qarşılıq, müasir Top 10 oyunçusu il ərzində 65–80 matç arası oynayır, dünya birincisi isə, adətən, 70–85 matç arasında mövsümü başa vurur; 2025-ci ildə Karlos Alkaras kimi (71 qələbə, 9 məğlubiyyət). Lakin yavaşıdılmış örtüklər, daha uzun rallilər, artan mediа tələbləri və səviyyənin homogenləşməsi səbəbilə fiziki intensivlik partlayış səviyyəsinə çatıb.
Bu şəraitdə, dekabrda nümunəvi şou-matçların artması (2025-ci ildə demək olar ki, on belə tədbir) yorğunluqdan şikayətlərlə kortda daimi iştirak arasında paradoksu daha da kəskinləşdirir.
İLSONU ŞOU-MATÇLARI: QAÇILMAZ BİR BİZNESƏ ÇEVRİLƏN SAHƏ
Oyunçular artıq bərpa üçün real mərhələlər qoymayan, dözülməz hala gəlmiş təqvimdən şikayətlənərkən, şou-matçlar durmadan çoxalır və elə səviyyəyə çatıb ki, az qala kiçik turnirlər kimi qəbul olunur, azarkeşlər və media tərəfindən yaxından izlənilir.
Halbuki on-on beş il əvvəl, Böyük Üçlüyün (Federer, Nadal, Cokoviç) turda hegemonluq etdiyi dövrdə, mövsüm sonu şou-matçların sayı bir əlin barmaqları ilə sayılacaq qədər az idi.
Ən simvolik nümunə 2009-cu ildə Əbu-Dabidə yaradılmış Mubadala World Tennis Championships idi. Çox sadə konsepsiya öz tamaşaçısını tapmışdı: dekabrın sonu və ya yanvarın əvvəlində, Avstraliya Açıqdan öncə bir növ sınaq məşqi rolu oynayan üç günlük şou-turnir.
Format sadə idi (iki 1/4 final, iki yarımfinal, bir final – hamısı üç setlik matçlar) və iştirakçıların keyfiyyəti bəzən rəsmi turnir təəssüratı yaradırdı.
Qalib üçün 250 min dollar mükafat qoyulmuşdu və bu, turnirə müəyyən nüfuz da qazandırmışdı. 2009–2022-ci illər arasında bütün böyük ulduzlar orada çıxış etdilər: Nadal beş, Cokoviç isə dörd dəfə qalib oldu. 2017-ci ildə qadın turniri də əlavə olundu və bu, tədbirin artıq mütləq bir görüş nöqtəsinə çevrildiyini daha da təsdiqlədi.
Lakin daha cazibədar, daha gəlirli və bədən üçün daha az yorucu tədbirlərin yüksəlişi qarşısında bu turnir 2022-ci ildən sonra yoxa çıxdı.
Hər birindən daha cəlbedici adlar
Bu gün dekabr, sanki paralel bir tur kimidir: London UTS (Ultimate Tennis Showdown) finalı, Mayami Invitational, Nyu-Yorkda Garden Cup, Hindistan, Makao, Dubay və ya Çindəki şou-matçlar.
Bu tədbirlərin, çox vaxt şou yönümlü olan adları azarkeşin gözünü cəlb etmək və artıq on bir ay tennislə “doymuş” auditoriyanın belə tennisə tələbatını ayıq saxlamaq üçün seçilir.
Proqramlaşdırma da ulduz cazibəsinə hesablanıb: Karlos Alkaras mini Amerika turunda iştirak edir, Arina Sabalenka Madison Square Garden-də təşkil olunan şou-matçın əsas ulduzu kimi təqdim olunur, Daniil Medvedev və ya Qael Monfis isə qarışıq komandalar şəklində bir neçə matç oynamaq üçün Hindistana üz tutur.
Bəzi tədbirlər hətta yanvar ayına qədər uzanır; buna Cənubi Koreyada, Avstraliya Açıq öncəsi təşkil olunan və Karlos Alkarasla Yannık Sinneri üz-üzə gətirən şou-matçı misal çəkmək olar.
Təşkilatçılar üçün resept sadədir: təqvim baxımından tam azadlıq, qısa formatlar və yüksək mənfəət. Ulduzlara ATP və ya WTA məhdudiyyətləri olmadan müraciət oluna bilir; oyunçular isə rəsmi turnirlərdəki gəlirlərə bərabər, bəzən isə yaxın qonorarlar qazanırlar – üstəlik, daha az səy sərf edərək.
“UTS turnirləri yaxşı ödənilir, bu da onları çox rəqabətli edir”
Patrik Muratoqlu tərəfindən 2020-ci ildə yaradılan UTS hər il dekabrda Londonda keçirilən final həftəsonu üçün xüsusilə cəlbedici mükafat fondu təklif edir. Ümumi mükafat fondu 1,6 milyon avroya çatır, qalib isə 500 min avroya qədər çek qazana bilər.
Tamamilə şouya hesablanmış bu formatda diqqət müddətə deyil, ani intensivliyə yönəlib. Oyunçular səkkiz dəqiqəlik hissələrdə oynayırlar – üç hissə qazanmaq matçı qazanmaq üçün kifayətdir – yalnız bir servis imkanı var, bəzi xallar üçqat sayılır və xal aralarında fasilə verilmir.
Belə bir model ritm yaratmağa imkan verir, amma ənənəvi matç qədər fiziki səy tələb etmir; bu da, məsələn, Aleks de Minoru iştirak etməyə inandıran əsas amillərdən biridir:
“Bu, həyəcanvericidir və fərqlidir, xalları oynamağa tamam başqa prizmadan baxmağa imkan verir. UTS turnirləri yaxşı ödənilir, bu da onları çox rəqabətli edir. Həftənin sonunda o böyük çeki qazanmağa çalışırıq, bu da hamını motivasiya edir.”
Bu gün şou-matçlar artıq intersezonun ortasında sıxışmış, təsadüfi tədbirlər deyil. Onlar həm əlavə gəlir mənbəyi, həm daha qısa və daha tamaşa yönümlü formatlar üçün sınaq meydanı, həm də rəsmi mövsümün istirahətə yer buraxmalı olduğu anda oyunçular üçün vitrin rolunu oynayır.
TENNİS ÇATAQDA: İNTERSEZONU QORUMAQ, YOXSA BU ŞOU-MATÇLARI RƏSMİLƏŞDİRMƏK?
Tennis illər keçdikcə elə bir nöqtəyə gəlir ki, intersezon real fasilədən çox kommersiya istismarı dövrünə bənzəyir.
Bir vaxtlar tennisin arxa plana keçdiyi, dəyərli “nəfəs alma” ayı sayılan dekabr bu gün şou-matçlar, eksperimental formatlar və şou üçün xüsusi dizayn edilmiş tədbirlərlə dolu bir aya çevrilib.
İndi sual belədir: tennisin dünyəvi instansiyaları intersezonu qorumalıdır, yoxsa on bir aylıq intensiv yarışlardan sonra araya girən bu tədbirlərə yaşıl işıq yandırmalıdır?
“Tennis həqiqi intersezona layiqdir”
Bəzi oyunçular üçün cavab aydındır. Üçqat Şlem finalçısı Aleksandr Zverev bunu dəfələrlə vurğulayıb: “Biz getdikcə daha çox oynadığımızı hiss edirik və təqvim heç vaxt indiki qədər sıx olmayıb. Tennis həqiqi intersezona layiqdir.”
Top 30 oyunçusu Tallon Qrikspoor isə daha ehtiyatlı yanaşır: “Ümumiyyətlə, çox şou-matç oynamamağa çalışıram, çünki istirahət üçün çox vaxtımız yoxdur.”
Beləliklə, oyunçular dörd-altı həftəlik, lakin hər dəfə əlavə öhdəliklərlə “yeyilən” dövrdən fərqli, həqiqi bir fasilə istəyirlər. Amma paradoks nəhəngdir: dözülməz təqvimdən şikayətlənənlər, tez-tez şou-matçların plakatlarında ən öndə görünənlərdir.
“Bu, tamam fərqlidir, sadəcə tennis oynamaqdan zövq alırıq”
Ən bariz nümunə Karlos Alkarasdır; o, təqvimlə bağlı şikayətləri və müxtəlif şou-matçlarda iştirakı barədə mediaya tez-tez izahat verməli olur:
“Şou-matçlar rəsmi turnirlərdən fərqlidir. Rəsmi turnirlərdə 15–16 gün ardıcıl olaraq çox yüksək diqqət və fiziki səy tələb olunur. Burada isə sadəcə bir-iki gün tennis oynamaqdan zövq alırıq.”
Bu arqumentlərə baxmayaraq, intersezon tədricən bir mifə çevrilir: oyunçuların bərpa və hazırlıq vaxtı məşq kortlarından uzaqda keçirilən bu günlər səbəbilə azalır.
NBA-dəki kimi uzun fasilə (dörd aya yaxın istirahət, hazırlıq və ya bərpa dövrü) təsəvvür etmək üçün instansiyalar təqvimi tam yenidən qurmalı, bəzi turnirləri çıxarmalı və hamının əzbər bildiyi tarixləri dəyişməli olacaqlar.
ATP tədricən ATP 250 turnirlərinin sayını azaldır (2015–2025-ci illər arasında 38-dən 29-a, gələcəkdə isə 10-a qədər enmə planı), lakin bu dəyişiklik yalnız ən yaxşı oyunçuların ən böyük tədbirlərdə iştirakını prioritetləşdirmək üçün edilmiş kiçik təqvim “kozmetikasıdır”. Onun intersezonu “yedən” şou-matçların çoxalması ilə birbaşa əlaqəsi yoxdur.
Kollektiv səsin olmaması
Digər bir problem sistemin öz mərkəzindədir: oyunçuların statusu. Futbolçular və ya basketbolçulardan fərqli olaraq, onlar bir klub və ya liqaya tabe deyillər. Onlar özlərinin işəgötürənidir və istədikləri tədbirdə iştirak etməkdə azaddırlar.
ATP prezidenti Andrea Qaudentsi bunu xatırladıb: “Oyunçular öz təqvimlərini özləri müəyyən edə bilirlər. Bəziləri şou-matçlar oynamağı seçir. Mövsümü qısaltmaq? Bəli, amma onlar həm də daha az şou-matç oynayıb daha çox istirahət etmək qərarı verə bilərlər.”
Bu cümlə problemi tam əks etdirir: instansiyaların nə şou-matçların sayını məhdudlaşdırmaq, nə də məcburi “time-out” tətbiq etmək üçün hüquqi alətləri var.
Belə olan halda, oyunçulardan necə tələb etmək olar ki, bəzən cəmi bir həftəsonunda, bir neçə rəsmi turnirdəki qədər qazanc əldə etdikləri bu super-gəlirli tədbirlərdən imtina etsinlər?
Fikirlər bölünür, model dəyişir
Tez-tez oyunçular üçün kollektiv səs ümidi kimi təqdim olunan PTPA (Professional Tennis Players Association) belə hamını bir araya gətirməkdə çətinlik çəkir.
Top oyunçular gəlir və görünürlüyü maksimumlaşdırmaq istəyirlər, Top 100-dən kənardakı oyunçular əlavə gəlirə ehtiyac duyurlar, instansiyalar öz təqvimlərini qorumağa çalışır, özəl promouterlər isə intersezona dair qaydaların olmamasından faydalanırlar.
Nəticə etibarilə, hər kəs fərqli istiqamətdə irəliləyir və aydın həll yolu görünmür.
Tennis bu halda hər kəsə bir müddət sərf edən, amma uzunmüddətli perspektivdə oyunçuları zəiflətmə və təqvimin oxunaqlığını pozma riski daşıyan paradoksla üz-üzə qalır: uzun mövsüm, əslində artıq mövcud olmayan fasilə, getdikcə çoxalan şou-matçlar – model heç bir real müzakirə nəticə vermədən dəyişir.
İNTERSEZON İLƏ ŞOU-MATÇLAR ARASINDA – YENİLƏNƏCƏK TARAZLIQ
Dekabr şou-matçlarının yüksəlişi bu gün intersezonun tennisdəki real yerini sual altına alır. Dincəlmək üçün nəzərdə tutulmuş bu dövr oyunçuların təqvim baxımından azad qalması səbəbilə çərçivəyə salınması çətin olan özəl tədbirlərin təsiri altında daralır.
Uzadılmış istirahət ideyası ilə şou-matçların daha sərt çərçivəyə salındığı model arasında hələ heç bir qərar verilməyib. İntersezonun gələcəyi instansiyaların bərpanı, iqtisadi məhdudiyyətləri və şou tələblərini uzlaşdırmaq bacarığından asılı olacaq.
Tennisi parçalayaн paradoks: yorğun oyunçular, dolu təqvim və sürətlə çoxalan şou-matçlar 
Gələcəyin çempionlarının hazırlığı: özəl akademiyalar qarşısında fransız ictimai modelinin tənəzzülü fokusda 
Padel tenisi təhdid edirmi? Qurulmuş nizamı silkələyən inqilaba baxış 
Dosyeler - Səudiyyə Ərəbistanı, zədələr, müharibə və biznes: TennisTemple tərəfindən açıqlanan tennisin sehrli kulisləri